Historia

Osadnictwo w widłach rzek Nidzicy i Małoszówki sięga do czasów przedhistorycznych. Jest ono datowane na około 6 tyś. lat . Pod koniec IV tysiąclecia p.n.e. (schyłkowy neolit) na ziemiach Zachodniej Małopolski żył lud, który budował monumentalne grobowce przypominające rozmachem egipskie piramidy. Znajdują się one w Słonowicach leżących koło Kazimierzy Wielkiej. W całej Europie Środkowej nie ma równie starego i dobrze przebadanego tego rodzaju kompleksu.
Również w epoce brązu istniało tutaj liczne osadnictwo ludności tzw. kultury trzcinieckiej ( około 1600 do 1500 r. p.n.e. ) która pozostawiła charakterystyczne kurhany. Jeden z nich znajduje się w Jakuszowicach na wzgórzu Wieszczonka. Kolejne wykopaliska archeologiczne prowadzone w Jakuszowicach dostarczyły bardzo licznych i cennych eksponatów z różnych epok. Świadczy to o żywych kontaktach tej ziemi z przedstawicielami innych kultur.
Pierwsza informacja w źródłach pisanych mówiąca o naszym terenie pochodzi z XII w. dotyczy Jakuszyc ( Jakuszowic ). Następne informacje są z XIII w. i dotyczą Broniszowa i Zagórzyc. Natomiast pierwsza wzmianka o samej Kazimierzy Wielkiej została zapisana w 1320 r. jako Cazimiria ( za panowania króla Władysława Łokietka ).
W owych czasach rzeka Nidzica stanowiła granicę dwóch województw ( wcześniej ziem ). Jak podają źródła drukowane na przełomie XIV i XV w. właścicielem Kazimierzy Wielkiej i Kazimierzy Małej byli Kazimierscy vel Kazimirscy. Zaryzykować można tezę, że były to ich siedziby rodowe. Kazimierscy mogli być tzw.ludzmi księcia Kazimierza Sprawiedliwego (od 1166 książe wiślicki a od 1177-1194 książe krakowski ). Nazwa miejscowości niewątpliwie pochodzi od staropolskiego imienia " Kazimir ".
Kazimierza Mała lub Mała Kazimierza i Jakuszowice znajdowały się w województwie sandomierskim i w powiecie wiślickim ( powiaty ukształtowały się w XVI w. ), natomiast Kazimierza Wielka zwana również Wielką Kazimierzą była w województwie krakowskim i w powiecie proszowickim.
Przez kilka wieków Kazimierza Wielka była siedzibą parafii i dekanatu diecezji krakowskiej (jedną z najludniejszych ). Pod koniec XVIII w. w Kazimierzy Wielkiej osiadła rodzina Łubieńskich i jak się później okazało było to przełomowe wydarzenie dla całego regionu. W 1845 r. Kazimierz hrabia Łubieński wybudował cukrownię (jedną z pierwszych na ziemiach polskich pod zaborami ). Zakład ten stał się głównym czynnikiem miastotwórczym, chociaż do nadania praw miejskich było jeszcze bardzo daleko. Przez kilkaset lat do 1795 r. ziemia kazimierska wchodziła w skład województwa krakowskiego . W latach 1795-1809 była częścią Zachodniej Galicji , w latach 1809-1815 weszła w skład Księstwa Warszawskiego, od 1815-1918 była częścią Królestwa Polskiego (Kongresowego). Pod koniec XIX w. Kazimierza Wielka weszła w skład diecezji kieleckiej. Od 1919 r. do dzisiaj znajduje się w woj. świętokrzyskim.
Bardzo żyzne gleby i rozwijająca się cukrownia" Łubna " stały się głównym czynnikiem awansującym Kazimierzę Wielką do rangi ważnego ośrodka na południu Ponidzia. W ostatnich latach XIX w. cukrownia " Łubna " przeszła w ręce spółki akcyjnej, której prezesem był Julian Tołłoczko. W okresie administrowania Tołłoczki, fabryka znacznie się rozbudowała. Z tego okresu pochodzi główny korpus zakładu istniejącego do dzisiaj. Dwór wzniesiony w latach 1752-1755 przekształcony w początkach XIX w. w 1910 r. został gruntownie odnowiony. Wybudowano kilka budynków mieszkalnych dla pracowników oraz stylową basztę ( tzw. okrąglak rok budowy 1900 ), którą przeznaczono na mieszkania dla praktykantów. Równocześnie w ostatnich latach XIX stulecia wybudowany został przez Tołłoczkę stylowy pałac według projektu architekta krakowskiego -Tadeusza Stryjeńskiego. Zarówno cukrownia jak i wspomniane budowle stały się charakterystycznym elementem zabudowy przestrzennej Kazimierzy Wielkiej po dziś dzień. Od II połowy XIX w. przez prawie sto lat Kazimierza Wielka była wsią folwarczną i osadą fabryczną będąc równocześnie siedzibą gminy i ciągle się rozwijając. Po II wojnie światowej Kazimierza Wielka pozostała siedzibą gminy. W 1954 r. uzyskała prawa osiedla, w 1956 r. została siedzibą powiatu, a w 1959 r. otrzymała prawa miejskie.
Nastąpił kolejny etap rozwoju miasta i gminy: na bazie rolnictwa, przemysłu spożywczego (cukrownia, przetwórnia spółdzielni ogrodniczej ) i przemysłu materiałów budowlanych (cegielnia Odonów ).
Po przemianach w 1989 r. okazało się że potrzebny jest kolejny etap w rozwoju miasta i gminy, że konieczne jest opracowanie nowej strategii rozwoju gminy łącznie z nowym planem zagospodarowania przestrzennego. Wyraźnie widać, że niezbędna jest zmiana charakteru gospodarki naszego regionu. Jest to dla nas Wszystkich rządzących i rządzonych bardzo trudne wyzwanie. W 1985 roku za udział mieszkańców w walkach partyzanckich z niemieckim okupantem Rada Państwa nadała miastu Kazimierza Wielka Krzyż Partyzancki. 

ARCHEOLOGIA

          W związku z tym, że ostatnio pojawiły się artykuły w prasie krajowej dotyczące wykopalisk archeologicznych w naszym regionie postanowiliśmy w ramach promocji gminy zaprezentować artykuł, który może byś przyczynkiem do szerszej dyskusji lub informacją, która w pewnym stopniu zaspokoi głód wiedzy w tym temacie.

Prehistoria ziemi kazimierskiej.

          Ziemia kazimierska jest nasycona bardzo licznymi zabytkami archeologicznymi z różnych epok.

          Kariera tego obszaru rozpoczęła się w epoce neolitu, czyli wtedy kiedy nasi przodkowie zaczęli zajmować się rolnictwem, a ziemia uprawna była dla nich największym bogactwem. Tak wczesne i bogate osadnictwo związane jest z występowaniem na tym terenie bardzo żyznych gleb lessowych. W tamtych zamierzchłych czasach ziemia kazimierska była wielokrotnie swoistą enklawą cywilizacyjną lub stanowiła ludne centrum kulturowe, z którego być może wychodziły impulsy do zasiedlania innych obszarów stąd tak częste zjawisko nagłego znikania danych cywilizacji. Stanowiska archeologiczne w rejonie Kazimierzy Wielkiej zlokalizowane są na linii wschód – zachód, mniej więcej na tym samym równoleżniku. Na przestrzeni wielu lat badania prowadzone były tutaj na obszarze pomiędzy Słonowicami a Kazimierzą Wielką, w Jakuszowicach i Zagórzycach. Miejscowości te położone są po obu stronach rzeki Nidzicy i jej dopływu rzeki Małoszówki, co może sugerować, że była to kiedyś jedna olbrzymia osada, która mogła być ośrodkiem centralnym jakiegoś większego organizmu terytorialnego.

          Są źródła, które podają, że osadnictwo zorganizowanych społeczności było już na ziemi kazimierskiej dwanaście tysięcy lat temu. Przebadane stanowisko w Słonowicach dostarcza nam dowodów na osadnictwo sprzed sześciu tysięcy lat a ostatnie badanie stanowiska z Zagórzyc przesuwa tą datę wstecz na osiem tysięcy lat.

          Megalityczne groby z czasów neolitu w Słonowicach koło Kazimierzy Wielkiej z przełomu IV i III tysiąclecia p.n.e. utwierdzają nas w przekonaniu, że osadnictwo na tych terenach jest bardzo stare i mocno związane z uprawą ziemi. Niemal identyczne budowle znaleziono tylko w megalitycznym centrum na Wyspach Brytyjskich. Słonowickie „drewniane giganty” to budowle o długości ok. 120 m, wysokości ok. 5 m. i szerokości ok. 10 m, wykonane z drewnianych bali o średnicy 30 cm oraz z ziemi i kamieni.

          Nie mniej ciekawą przeszłość osadniczą mają Jakuszowice, leżące na przeciwległym krańcu Kazimierzy Wielkiej. Potwierdzają one istnienie bardzo bogatego osadnictwa na tym terenie i dostarczają licznych pamiątek z różnych epok m.in. z czasów kultury trzcinieckiej (kurhany), z czasów rzymskich(monety, naszyjniki, zapinki), z okresu wędrówek ludów (złota zbroja i łuk paradny księcia Hunów). Należy podkreślić, że stanowiska archeologiczne z Jakuszowic znane są archeologom z całej Polski i nie tylko.

          Ciekawego odkrycia dokonali niedawno archeolodzy z Uniwersytetu Jagiellońskiego na stanowisku w Zagórzycach w Gminie Kazimierza Wielka.. Żyzne lessowe gleby tej okolicy skusiły tam pierwszych rolników już w VI tysiącleciu p.n.e. Na jednym ze wzgórz badacze znaleźli nieprzemieszane ślady osadnictwa na przestrzeni kilku tysięcy lat. Wyróżniono co najmniej osiem faz osadniczych, z tym, że przerwy w osadnictwie dochodziły nawet do tysiąca i więcej lat. Pierwsza osada powstała tutaj w VI tysiącleciu p.n.e., ostatnia już w średniowieczu w XII wieku. Prace trwają nadal i na pewno dostarczą jeszcze wielu cennych informacji.

          Dla pełniejszego wyjaśnienia zagadek z tak odległych czasów potrzebne są rozległe i kompleksowe badania archeologiczne tzw. enklawy kazimierskiej czyli obszaru bardzo żyznych gleb wokół Kazimierzy Wielkiej. Warto prowadzić prace badawcze na tym terenie, bo stanowiska archeologiczne dostarczają tu licznych i cennych znalezisk z przeszłości, a prawdopodobieństwo, że się niczego nie znajdzie jest praktycznie niemożliwe.

Opracował:
Wiesław Ładowski
Pełnomocnik ds. Rozwoju Gospodarczego
Promocji i Integracji Europejskiej.